Als Nederlandse gids in Wenen word ik vaak gevraagd naar de verschillen tussen het leven hier en in Nederland. Maar er is één ding dat me na al die jaren nog steeds blijft verbazen: de Weense koffiecultuur. Vergeet alles wat je weet over ‘even snel een bakkie doen’ – in Wenen is koffie drinken een kunst.
Cafe Central 1930
Vanochtend nog, terwijl ik me voorbereidde op een fietstour, stopte ik bij mijn stamcafé, Café Central. De ober, Herr Weber, kent me inmiddels. Zonder dat ik iets hoef te zeggen, knikt hij begripvol en vraagt: “Die übliche Melange, Herr David?”Wat veel toeristen niet weten, is dat een Weense koffiehuis veel meer is dan een café. Het is een verlengstuk van je woonkamer, een kantoor, een ontmoetingsplek. Terwijl ik daar zit met mijn Melange (de perfecte mix van espresso en fluweelzachte melkschuim), zie ik advocaten die hun dossiers doornemen, schrijvers die inspiratie opdoen, en locals die urenlang de krant lezen – met één kopje koffie. Als je hier binnenkomt, voel je meteen dat de tijd anders tikt. Niemand kijkt op hun horloge. De marmeren tafels, kroonluchters en de klassieke muziek op de achtergrond creëren een sfeer die je terugbrengt naar de gloriedagen van het Habsburgse rijk.
Hawelka
Wat de bistro voor Parijs en de pub voor Londen is, is het koffiehuis voor Wenen. In 1685 kreeg de Armeniër Johannes Theodat de eerste Weense licentie om in een lokaal koffie te mogen uitschenken. In 1819 telde de stad al honderdvijftig koffie-etablissementen en rond 1900 waren het er circa zeshonderd.Hun grote bloei beleefden de koffiehuizen tijdens het Fin de Siècle, toen veel schrijvers, kunstenaars, musici, journalisten en politici bij voorkeur hele dagen doorbrachten in hun stamcafé om er te werken, te debatteren, kaart te spelen en tot laat in de avond ‘schnaps’ te drinken. Om hun kater de volgende ochtend weer met koffie weg te spoelen.
De populariteit van het koffiehuis had te maken met de enorme bevolkingsgroei in Wenen vanaf de tweede helft van de 19e eeuw. De aanleg van spoorwegen maakte het reizen makkelijker. Uit alle landen van de Donaumonarchie kwamen migranten naar de economisch bloeiende stad, op zoek naar werk. Het aantal bewoners verdubbelde in korte tijd. Rond 1910 was Wenen na New York, Londen en Parijs de vierde stad ter wereld met meer dan twee miljoen inwoners. De woningnood was groot en voor veel armlastige kunstenaars was het in het koffiehuis veel aangenamer werken dan in hun kleine, onverwarmde appartementen. Dat ze soms een hele ochtend lang slechts één kopje koffie verteerden, stoorde uitbaters en obers niet: Ze bezorgden hun stamlokaal immers ook naam en faam.
In 2011 werd de Weense koffiehuiscultuur door de UNESCO aangewezen als immaterieel cultureel erfgoed. Nog steeds telt de stad zo’n vijfhonderd koffiehuizen. Tijdens onze fietstours stop ik altijd even bij een van deze traditionele koffiehuizen. Ik zie dan de verbazing op de gezichten van mijn Nederlandse gasten. “Maar waar is de kassa?” vragen ze vaak. In Wenen betaal je namelijk pas als je weggaat – haast is uit den boze. Mijn favoriete moment? Als ik zie hoe mijn gasten voor het eerst een ‘Einspänner’ proberen – sterke zwarte koffie met een torenhoge berg slagroom, geserveerd in een glas. Of wanneer ze ontdekken dat een ‘Kleiner Brauner’ niets met bier te maken heeft, maar een espresso met een scheutje room is.
Na jaren van verkennen deel ik graag mijn favoriete koffiehuizen met je:
- Café Central (Herrengasse 14) Een waar instituut sinds 1876. Onder de prachtige gewelven kwam ooit de Weense intellectuele elite samen. Sigmund Freud, Leon Trotski en schrijver Peter Altenberg waren hier stamgasten. De architectuur alleen al is adembenemend, met zijn marmeren pilaren en kristallen kroonluchters. Probeer hier zeker de ‘Kaiserschmarrn’.
- Café Sacher (Philharmoniker Str. 4) Beroemd om de originele Sacher-Torte, dit koffiehuis in het luxueuze Hotel Sacher is een stukje Weense geschiedenis. De rode wandbekleding en kristallen luchters creëren een koninklijke sfeer. Tip: kom vroeg of reserveer, de wachtrij kan lang zijn.
- Café Hawelka (Dorotheergasse 6) Mijn persoonlijke favoriet voor een late avond koffie. Dit authentieke koffiehuis ademt nog de sfeer van de jaren ’50. Leopold Hawelka zelf verwelkomde hier ooit kunstenaars en schrijvers. Probeer na 22:00 uur de versgebakken ‘Buchteln’ (zoete broodjes).
- Café Landtmann (Universitätsring 4) Sinds 1873 een vast onderdeel van het Weense leven. Met uitzicht op het Burgtheater en de Universiteit is dit een geliefde plek onder professoren en theatermensen. De Apfelstrudel hier is legendarisch.
- Café Sperl (Gumpendorfer Straße 11) Een van de best bewaarde koffiehuizen uit de 19e eeuw. De originele biljarttafels staan er nog steeds. De rustige sfeer maakt het perfect voor een lange ochtend met de krant. Hun specialiteit: Sperl-Torte.
- Café Mozart (Albertinaplatz 2) Gelegen naast de Albertina, was dit een favoriete plek van Graham Greene toen hij ‘The Third Man’ schreef. De elegante art deco inrichting en de perfecte Einspänner maken dit tot een must-visit. 7. Café Demel (Kohlmarkt 14) Ooit hofleverancier van de Habsburgers, nu nog steeds een van de beste banketbakkerijen van de stad. Het bijzondere hier: je kunt in de open bakkerij kijken hoe de patissiers aan het werk zijn.
Tips voor je eerste bezoek aan een Weens koffiehuis:
- Neem je tijd. Echt. Je wordt hier nooit weggestuurd.
- Probeer een traditionele Melange
- Bestel er een stuk Apfelstrudel bij
- Vergeet niet dat de ober ‘Herr Ober’ genoemd wordt
- Geniet van de kranten die ter beschikking liggen
De volgende keer als je in Wenen bent, nodig ik je uit om samen met mij deze bijzondere cultuur te ontdekken. Tot die tijd?
Servus uit Wenen!
